Реферат Бр.2 -“ЖИВОТ И ДЕЛО” по повод 3-те по ред “Вапцарови бранувања” во Делчево

Непреден револуционер-социјалист, наклонет кон оние кои нуделе идеолошко и политичко  решение за решавање на националното прашање, се со цел да привлечат поголем број на подржувачи во светот па и во Македонија, поетот Никола Вапцаров е роден во Банско, Пиринска Македонија на 7-ми декември 1909, како прво дете на Иван Вапцаров и Елена Везова, обата македонци, со протестантска веросиповест.

Самата Николова домашна атмосфера, во неговата душа вдомила два тека на љубовта: кон книгата и кон татковината. Уште како дете, директно неразбирајќи ја политичката состојба на земјата , тој сепак ги согледувал наметнатите функционирања на самото општество, и со чисти детски мисли можел да резонира што е добро а што не, благодарејќи на правилното воспитување  и дисциплина која ја попримал од неговиот татко кој бил комита.

Мајката на Никола, Елена раскажува… цитирам:

Еден ден тргнавме накај Добриште да се препереме и искапиме. Ги впрегнавме кравите и багажот го качивме на колата, а ние-баба Милана, тетка Марија, јас и Никола тргнавме пополека по неа. Од двете страни на патот Срби- чукаа чакал. Никола ги гледаше со очи полни љубов и сожалување. Особено еден од Србите му остави посебен впечаток- ја имаше врзано раката со бела крпа, по која се забележуваа траги од крв и со нажален глас и рече на баба си:

-Зошто, бабо, овој чичко, штом го боли раката, продолжува да чука чакал?! Нека си оди дома и откако ќе оздрави тогаш нека работи.

Баба му Милана го галеше по главата и се мачеше да му објасни:

-Тоа се Срби, бабино, и робови се. Не им даваат да си одат дома, та тука гладни и парталави работат.

Никола почна да повторува:

-Срби, робови, бабо! Толку жално! Нели е жално бабо?

Потоа пак се обрна кон србинот со врзаната рака, сосема решително рече:

-Јас ке ги ослободам, бабо. Ќе станам силен и сите ќе ги ослободам.

Помина повеќе време но тој оваа слика не ја заборави, и често повторуваше:

-Ами зошто, бабо, едни се робови а други ги тераат да работат? Нели сите се луѓе и сите треба да бидат еднакви ?

Баба му се чудеше како да му објасни на Никола, и му велеше:

-Така одредил Господ, чедо, едни да имаат а други да гладуваат. Едни да не работат ништо, а други да не исправат грб.

-Тогаш бабо, Господ не е добар. Тој лошо работи со лугето.

Од тука би го поврзале цитатот кој го напишала неговата мајка која во очај и тагување по својот син, по ресудата на Никола од бугарските фашисти,  ќе рече: Нема бог, но може да има. Ако имаше тој ќе ме слушнеше. Јас толку се молев да ми го спаси синот којшто се бореше за среќата на македонскиот народот, но тој не ме слушна. Или пак ако го има, тој е ѕвер… Го уништив во своето срце, Бога, но најдов во зборовите на Никола повеќе вистина: ,, Ако треба и ти ќе умреш за таа идеа,,- така ми рече тој. И тие негови зборови за мене станаа смисла на животот.

Можеби и под влијание на социјализмот во тоа време кога овие искази ги дала Елена биле такви какви што се,но сепак оваа жена,Вапцаров го израснува во морално високоформирана личност, а и нивниот дом под Пирин планина ќе биде мотив за првите вапцарови заносни приказни. Вапцаров ги знае и разгатнува сите легенди за оваа планина, а воедно нивната куќа ќе биде место каде што ќе се раскажуваат многу комитски приказни од устата на неговиот татко, за  Илинденското востание.

Тоа е една од многуте причини зошто Вапцаров си ја сака земјата, ја велича и пишува за неа. Но сепак онаа литература која денес нам ни е достапна, не ни ги дава оние информации кои се виситнити за неговиот живот, туку овозможено ни е да ги читаме оние дела на некои писатели на кои им било кажувано каква историја да пишуваат тогаш, а по логика на нештата и доколку се има малку пошироко познавање на тој период во кој Вапцаров творел секој самостојно би дошол до сопствен и точен заклучок.

Како и да е, за Вапцоров приоритет бил националното движење за независна Македонија бидејќи дотогашните уредувања во Европа не нуделе никакви решенија за Македонскито прашање.

Созрева во период на интензивни политички и економски пресврти како во Европа така и на Балканот, во која на една страна стои Западна Европа со капиталистичко уредување, а на друга Советскиот сојуз, а Македонија се наоѓа под тројна окупација. Токму поради таа причина, борбата за егзистенција го доведува младиот Никола, недовршен ученик на гимназијата во Банско и Разлог, на школување во далечниот голем град на Црното Море-Варна,се со цел да си обезбеди своја егзистенција. Перспективата е: морско-машиноско училиште, со кое сигурно ќе пронајде работа. И така, наместо да ја заврши гимназијата и да продолжи на студии по литература, идниот поет треба да ја пренасочи својата љубов кон машината.

Престојот во Варна ќе го тера Вапцаров на залагање за праведно општество, и така сиот труд на мајката што го учела синот на љубов кон пишаниот збор и човекот конечно си го пронаоѓа својот извор и бликнува во борец за народни права и поет на народната борба.

Тој поради состојбата во која се наоѓа, тој наоѓа утеха во неговите предвидувања дека така би бил поблиску до народот и дека така полесно би ја опишал неговата мака.

Елена кажува:

-Првите писма на Никола беа тажни, во нив јасно проличуваше неговата тага по нас, по малечкото родно гратче, по Пирин планина. Но, навиката, таа неумолива учителка му се наложи и нему. Или, можеби неговото запознавање со новите соученици, наоѓањето на адекватна книга му помагало да ги совлада тие тешкотии. Постепено од писмата почнува да му исчезнува маката, тие станаа се подобри. Никола го засака морето, ги засака своите другари, а беше го засакал дури  и суровиот касарниски живот. Таков си беше тој-секоја работа што ќе ја зафатеше, ја вршеше со љубов и во се го бараше убавото. Имаше луѓе во училиштето кои тој ги мразеше, но , имаше и такви, кои му се провираа низ суровиот живот во срцето засекогаш.. Таков беше тој.

Во некои писма, и многу подоцна, пролишува неговото остро реагирање на социјалната неправда:

-Мила мамо, насекаде животот е таков-едни се прејадуваат а другите гладуваат. Насекаде мизеријата убила се човечко.

Неговата борба за опстанок повторно се претвора во леарница на зборови излезени од нови мотиви.

По завршувањето на неговото шестгодишно образование, Никола Вапцаров повторно е во недоглед, тешко е да најде работа, но со неговата струка и може некако. Се вработува во  Бугарската горска инустрија, во село Кочериново, Дупничко (денес: Станке-Димитровско) како машински техничар. Во слободно време се занимава со културно-просветителска дејност, во напор да ги организира работниците и да ги зближи за идни акции во борбата за здбивање на нови права. Поставува на сцена неколку пиеси, предава на различни теми и другарува со работниците.

Откако отпочнува големата економска криза во Бугарија, почнуваат и Николовите најтешки години од неговиот живот. За тоа говори Бојка, неговата жена. Тогаш им починува и детето, Никола се разболел,ни ништо не го запрело во борбата за народна правда.

Работниците Васил Иванов Чорлев и Мордоше Маџар се сеќаваат за тоа време:

-Тука во фабриката Кољо го набљудуваше нашиот живот, ги опишуваше нашите тешкотии и како резултат од сето тоа, тој напиша една драма за жестоката експлоатација на работничкиот труд од сопствениците на фабриката, за заштита на нашите интереси. Таа книга се читаше и препишуваше од работниците, но тоа остануваше скришум од власта и од сопствениците на фабриката. И како механичар тој непрестано читаше, не учеше како треба да се бориме за заштита на нашите интереси и ни го покажуваше нашиот пат за спас-општата борба и нашето единство. Меѓу нас-работниците, во нашито труд и живот, Кољо се измени, тој научи многу нешто од нас и во исто време стана наш учител и раководител.

Неговата жена Бојка раскажува:

-Немаштини налегнаа брз нашето семејство. Беа тоа денови на тешки искушенија. Детето ни почина. Кољо падна болен. Без постојана и самосвесна поткрепа на неговите другари, бездруго ќе подлегнеше под гнетот на мизеријата. Во почетокот на нашиот заеднички живот. Годините 1936 и 1937 беа најтешки. Но ништо не успеа да ја скрши неговата воља за борба. Тешкотиите и искушенијата продолжуваа, неможеше да најде работа. Најпосле, по долго барање, се вработи како техничар во мелницата на браќата Бугарчеви во Софија, при најтешки услови: 12-часовен работен ден и тоа само ноќна смена, а машината испушташе јаглен-диоксид. Со цената на одречување од секојдневната починка, од својот сон, од секојдневните радости на животот, тој не престануваше да пишува. Во прогресивните весници и списанија се среќаваа негови стихови. Со ретка упорност и амбиција работеше над нив. Се подзаслушнуваше во критиките, прецртуваше, поправаше повеќекратно а понекогаш уништуваше цела стихотворба и почнуваше од ново. Со стохозбирката ,,Романтика,, ја доби наградата на анонимниот конкурс објавен во списанието ,,Летец,, . Исто така го освои и конкурсот за радиодрама, но откако го дознаа добитникот не ја објавија. Ги напушти браќата Бугарчеви и се вработи како ложач бо Бугарските државни железници. Но и тука работата беше многу тешка и неколкупати се разболе. Премногу скромен, секогаш поднасмеан и бодар, тој никогаш не се жалеше. Да работи, да се бори против фашизмот, да пишува стихови, тоа го сметаше за свој долг. Неговите другари, гледајќи му ја тешката состојба, му помогнаа да влезе на работа во кланицата. Тука работата беше исто така мошне тешка, особено одвратната миризба, но во споредба со поминатите беше релативно лесна и, најважното-располагаше со повеќе слободно време. Мене исто така ми се згоди да најдам работа за постојано, та веќе имавме достапно леб. Тоа му даде можност  да ги збере и подреди напишаните песни во стихозбирката ,,Моторни песни,,.

Бидејќи никој не сака да му ја издаде книгата тој со сопствени сретства го прави тоа, па ја издава книгата само под името Никола Јонков бидејки уште тогаш бил регистриран како личност опасна за државата.

Помеѓу своите пријатели бил многу почитуван, а исто така и помеѓу одредена широка читателска маса на луѓе.

Тој ги организира и бугарските техничари. Го издава весникот ,, Технички глас,, и е член на нелегалното раковотство на синдикаланата организација на техничарите. Влегува во раковотството на партиската организација на индустрискиот квартал во Софија. Тој исто така се ангажира и во протестните акции  против фашистите. Учествува во таканаречената ,,Соболева акција,, во Разлошко, за што ќе биде затворен и од полицијата, но по судската расправа ќе биде ослободен заради одлична самоодбрана и подршка од пријателите. Протеран е од родниот град како “опасен елемент”.

Во 1941 во Софија го издава весникот ,,Литературна критика,, кој наскоро потоа бил забранет. Бил под постојан надзор од полицијата. Бил интерниран три месеци во Годеч. По враќањето од таму уште поинтензивно се залага во револуционерната дејност. Станува помошник на полковникот на советската армија илегално префрлен во Бугарија Цветан Радојнов. Работи активно како член на БКП .

4 март 1942, полицијата повторно го затвора. После четири месеци, подложен е во дирекцијата на полицијата во Софија на жестоки измачувања. И заедно со Антон Панов осуден е на смрт, без право на жалба, од страна на фашистичкиот воен суд.

На 23 јуни 1942, во 11 часот, во присуство на најблиските, изречена е пресудата. Истата вечер, во 21 часот и 10 минути, заедно со петмина свои другари е стрелан.

Опис на неговиот последен ден од животот  дава неговата мајка Елена Вапцарова, која вели:

-Полицијата не знаела се од провокаторот и затоа го подложила на нечовечки маки Никола. Подоцна, тој самиот ни раскажа, кога веќе беше во затворот и јас со ужас му ги погледнав осакатените раце. На прстите немаше ниту еден нокт. Тоа не беше најлошо-рече тој, имаше и полоши нешта… но нели минаа..

Но гневот понекогаш му навлегуваше во градите и тој веќе си го откриваше срцето и со свиени црни веѓи мрачно ми велеше: Кога ќе дојде нашата слобода, мамо, одмаздете му на Гошев за мене, одмаздете му за другарите, за маките на кои не подложија..

Јас го гледав со љубов и со болка. Нему му беше мачно дека јас страдам, но, не сакаше да ме заблудува – јас требаше се да знам. Тој имаше желба да го разбуди кај мене тој гнев кон фашистите, што гореше во неговото срце и ако е потребно и јас да го продолжам неговото дело.

Во затворот извршил повеќе обиди за самоубиство, но бил спасуван. Елена раскажува за син и во судницата, пред неговото убиство:

-Кога за прв пат влегов во големата сала, погледот ми го побара мојот син. Сите ми беа мили, но мајката првин сака да го види своето момче, каде и да е тоа. И јас го видов. Рацете му беа заклучени во белегзии но лицето му беше спокојно и чисто. Штом ме виде, по него се разлеа топла насмевка, која му беше својствена само нему. Веројатно од очите ми потекоа солзи и тие солзи го огогчија, затоа што тој ги крена своите раце заклучени во белегзници и така ми даде да разберам дека му е непријатно да плачам . Се помачив да му се насмевнам и сега неможам да разберам каква ли била во тој момент мојата насмевка, кога срцето просто ми се кинеше. Се околу мене да трепереше во некаква магла-само исто го гледав сосема јасно. Го видов исправен и горд како зема збор и се мачи да ја преземе и тука вината на сите врз себе:

-Ако сум направил нешто против вашите закони,сум го сторил тоа само јас, другарите мои незнаеле што прават-мислеле дека ми прават услуга лично мене

-Што ли му одговорија судиите-незнам…

-Никогаш,до крајот на својот живот,нема да го заборавам тој последен разговор со мојот Никола. Првите зборови штом ме виде..

-Ајде бе факирко (овој збор ние го употребувавме како кутрата), како си?

-Ами ти, Николо, како си ти?- го запрашав јас и солзите ми бликнаа- не можев веќе да ги задржам.

Никола го остави шеговитиот тон,со кој сакаше да ме успокои, и сосема сериозно ми рече:

-Не треба мамо,не бива да плачеш..

-Како сакаш ти од мене,Николо, таква надчовечка сила,да гледам дека мојот роден син оди на растрел и јас да не плачам?

-Не бива, скапа мајко кралице, ти си родила борец, а крајот на борецот е или слобода или смрт. Житното зрно додека не се зарие во земјата,не дава плод. Ти сама ке видиш како од мојата смрт че се родат илјади борци за правдата..

Јас си ги апев до крв усните и се мачев да го задржам липањето, што ми извираше од градите. Никола ме гледаше нежно, внимателно и ми шепнеше:

-Не бива да плачеш, но ако е потребно и ти ќе умреш за таа идеја.

Потоа тој се обрна кон Бојка и со нему својствена топла нежност и рече:

-Јас сакам ти да станеш архитект,за идните дворци што ќе се градат за децата.

Потоа ги одведоа кон стрелиштето. Помладите, коишто можеа да трчат, јурна натаму, а нашите стари, премалени нозе не не послушаа да не одведат до таму. Кога попот им го поднел распетието на осудените, мрморејќи ја својата молитва, Никола му рекол:

-Јас не верувам во никаков бог, но за времето, дури ќе ми читате, дозволете ми да испеам една песна

Џелатот се приближил да му ги врзе очите но тој ја растресол главата:

-Јас не се плашам од смртта-ќе ја пресретнам со отворени очи!

И запеал, така запеал, како што пеел осудениот од неговата ,,Песна за човекот,,. Запеал не друго а оној незаборавениот куплет од песната на Ботев:

Тој што во бој за слобода гине,

нема да умре: за него се е

в жал-земја, небо, и ѕверовине,

и поетот песни за него пее.

Ја потфатиле и другата песна. И во тој момент тунелот екнал од грмежите. Не издржале џелатите-побрзале да ги ликвидираат поскоро пламените борци кои ништо неможеше да ги исплаши…

Не е воопшто на одмет да се знаат сите овие поединости што ги изнесува херојската мајка за својот херојски син. Не е на одмет ни ако уште еднаш подвлечеме : Македонија ги роди!

08.12.2010 година

Реферат прочитан пред Спомен бистата на Никола Јонков Вапцаров пред Спомен домот АСНОМ во Делчево по повод 3-тата по ред манифестација “Вапцарови бранувања”

Креирано од: